Начало 1990-х было переломным этапом для жителей одной шестой части суши, как иногда называли СССР. Происходившие тогда процессы в политике и экономике круто меняли сложившиеся на протяжении десятков лет устои. Стремительно менялись цены, к деньгам прилагались купоны, потому как существовал всеобъемлющий дефицит на все группы товаров. Терялись экономические связи предприятий, что сказывалось на их состоянии. В обиход прочно вошли слова «бартер», «биржа», «рэкет», «спонсор». Для многих самым запоминающимся был 1991-й, когда развалился СССР. А чем тогда жила Витебщина? Полистаем областные газеты «Віцебскі рабочы» и «Народнае слова».

Январь

«Пакуль парламентарыі ламаюць коп’і адносна «магутнага і непарушнага», эканоміка і просты рабочы люд рашуча выказваецца «за» Саюз. У Лепелі за будаўніцтва ачышчальных сістэм для райцэнтра ўзяліся спецыялісты з літоўскага горада Снечкуса».

***

З інтэрв’ю начальніка УУС аблвыканкама Аляксея Кляшчонка: «Асноўныя віды злачыннасці: грабяжы, крадзяжы асабістай маёмасці грамадзян, крадзяжы аўтамашын, разукамплектаванне і ўгон аўта- і мотатэхнікі. Цягнуць усё, што дрэнна ляжыць – як у асобных грамадзян, так і ў дзяржавы. Шмат работы дае нам спекуляцыя – харчовымі таварамі, тытунёвымі вырабамі, спіртным».

Февраль

«На заводе им. Коминтерна распределяли немецкие малолитражки «Вартбург», в цехах бурлили нешуточные страсти. Кто сейчас не желает иметь свой автомобиль? Тем более по умеренной цене: «Вартбург» стоит 6600 рублей, хотя относится к тому же классу, что и «Жигули». Страсти утихли: 140 автомобилей, приобретенных заводом с помощью советско-шведского предприятия «Антарэс», распроданы в мгновение ока. Распределение малолитражек осуществлялось в соответствии с разработанным заводом положением, а также под пристальным присмотром профсоюзного комитета».

Март

«Дэфіцытны «сухі» паёк разам з камандзіровачнымі дакументамі атрым­ліваюць цяпер, адпраўляючыся ваяжыраваць па краіне, забеспячэнцы і іншыя работнікі завода заточных станкоў. Сутачны джэнтльменскі набор складаецца з двух слоікаў рыбных кансерваў і пачка цыгарэт. Атаварыць сваіх пасланцаў прадуктамі дапамагаюць станкабудаўнікам бартэрныя сувязі».

***

«На Усесаюзным рэферэндуме па захаванні СССР прымалі ўдзел 86,1% жыхароў Віцебшчыны, унесеных у спісы для галасавання. «Так» абноўленаму Саюзу сказалі 85,8%, «Не» – 13%».

***

«В Полоцке создано региональное сыскное бюро «Шанс». Возможность подработать в свободное время получили профессионалы из государственных структур правопорядка и крутые парни из гражданских. За деньги строительного треста №16 «Нефтестрой» детективы охраняют правопорядок в первом микрорайоне, за счет завода белково-витаминных концентратов и автопарка №6 стерегут их территории. В перспективе – создание отдела частных заказов, службы сопровождения».

Апрель

«В первый день повышения цен наши граждане ходили в магазины как на экскурсию – поглазеть, как выросли цены, прибавилось ли на прилавках товаров. Цены выросли… А вот очереди стали гораздо короче и какими-то тихими, оцепеневшими, утратившими свою недавнюю бурную воинственность. Из магазинов ушла стихия боевых действий. Надолго ли? Что касается хлеба, то потребительский аппетит нашего населения 2 апреля заметно поубавился. Если в пиковые дни ажиотажного спроса нашим хлебопекам приходилось давать магазинам только областного центра по 160 – 170 тонн хлебобулочных изделий, то 2 апреля торговля запросила 127 тонн, и хлеб можно было купить без всякой толчеи, а утром 3 апреля выяснилось, что 17 тонн остались нереализованными».

***

«В зале гостиницы «Ветразь» прошел семинар для работников кадровых служб предприятий города и области. Представители 26 промышленных предприятий прослушали курс лекций о механизмах перехода к рыночной экономике, инфраструктуре рынка, изучали проект закона о занятости населения. Основная задача семинара – повышение экономической и профессиональной грамотности кадровых работников в условиях перехода к рынку и возможной массовой незанятости населения. Ведь по данным социологических исследований в Витебской области в профессиональном переобучении в 1991 году будут нуждаться около 24 тысяч человек».

Май

«На вуліцах Оршы і раёна цяпер бегаюць шэсць легкавушак-таксовак «Опель-амега». Яны закуплены аршанскім станкабудаўнічым заводам «Чырвоны барацьбіт». Толькі адна машына дае заводу каля дзесяці тысяч рублёў у месяц, хоць плата за праезд не вышэй за дзяржаўную».

***

«В городской поликлинике №3 по Московскому проспекту работает отделение китайской народной медицины. Три врача из клиник области: хирург, невропатолог и педиатр поехали в Китай и там в Университете народной медицины стали учиться лечить с помощью дыхательной гимнастики «цигун», иглоукалывания, китайского точечного и общего массажа и такой загадочной процедуры, как «игра с огнем».

Июнь

Из рубрики «Вопрос – ответ»: так сколько сахара будут отоваривать по июньским талонам?

«Руководство облисполкома приняло решение обеспечить каждый «сахарный» талон двумя килограммами, – сказали в управлении торговли облисполкома. – А вообще-то положение со сладким продуктом весьма сложное. Подводят поставщики с Украины. В управлении созданы группы «закупщиков», которые на днях отправятся в соседнюю республику в поисках выгодных контрактов».

Июль

«Чорны рынак» вызначае кошт блока талонаў на прамысловыя тавары для віцябляніна ў 30 – 50 рублёў. Хоць за межамі горада сунуць яго прадаўцу ўсё роўна, што фанцікі ад з’едзеных цукерак: дарэмна – нічога не прададуць. Нават у прыгарадным Віцебскім раёне ўжываюцца ўжо зусім іншыя талоны (хоць нормы водпуску тавараў – адны і тыя ж!). А дзе-небудзь у лёзненскай глыбінцы на гэтыя паперкі будуць вытарашчвацца, як на хлебныя карткі часоў грамадзянскай вайны: «Прыгожыя пячаткі і нават малюнкі на адвароце ёсць, ды вось тавар у нас рэалізуецца па спісах, а не па вашых талонах». У суседніх жа абласцях рэспублікі проста на смех падымуць: там купляюць па кніжачках-візітках адзінага для Беларусі ўзору, зусім не падобнага на віцебскі».

***

«Цэнтральная плошча – самая вялікая ў Оршы. Але і на ёй было цесна. Той жа, каму пашчасціла сюды трапіць, надоўга, відаць, захавае добрую памяць аб першым гарадскім фестывалі папулярнай музыкі, які прысвечаны гадавіне абвяшчэння суверэнітэту Беларускай ССР. Праграма ўключала ў сябе выступленні прафесійных і самадзейных артыстаў. У ліку тых, хто быў жаданымі гасцямі аршанцаў, Вячаслаў Дабрынін, Вячаслаў Малежык, Андрэй Дзяржавін, Аляксей Глызін».

Август

«Першыя беспрацоўныя зарэгі­страваны ў Віцебску. Імі сталі былы выкладчык малявання і чарчэння, інжынер-тэхнолаг швейнай вытворчасці і тэхнік-электрык з сярэдняй спецыяльнай адукацыяй. Згодна з законам «Аб занятасці насельніцтва Беларускай ССР» ім будзе выплачвацца на працягу 26 тыдняў дапамога па беспрацоўі: у першыя 13 каляндарных тыдняў – 70 працэнтаў, а ў наступныя – 50 працэнтаў сярэдняга заробку на апошнім месцы работы, але не ніжэй мінімальнага і не вышэй падвоенай яго велічыні».

Сентябрь

На 2 сентября зерновые и зернобобовые на Витебщине были убраны на 87% площадей при урожайности 20,4 ц/га. На условную голову скота заготовлено кормов 12 ц к. ед.

***

«Першы прыватны магазін адкрыла ў горадзе на Дзвіне маскоўская сямейная фірма міласэрнасці «Вячэрнія зоры». На прылаўках багаты выбар імпартных тавараў: трыкатаж, посуд, прахладжальныя напіткі, электратавары, цыгарэты. «Вячэрнія зоры» былі спонсарам Другога ўсесаюзнага фестывалю польскай песні, Першага ўсесаюзнага фестывалю сучаснага танца «Белы сабака».

***

«Полацк адзначыў сваё ўжо традыцыйнае свята кнігі, прысвечанае Скарыне. Хоць сёлета яно не было такім людным, як у папярэднія гады, – адбіліся, безумоўна, няпростыя сённяшнія турботы гараджан, ды і халаднаватае надвор’е, тым не менш запалу і страсцей на плошчы перад бронзавым помнікам першадрукару хапала. Людзі падпісваліся пад патрабаваннем аб упарадкаванні з назвамі вуліц і плошчаў старажытнага Полацка, у якіх сапраўды да крыўднага мала водгуку тысячагадовай гісторыі».

Октябрь

«Шчасліўчыкі», якія днямі вярнуліся з турыстычнай паездкі ў Польшчу, ад стомленасці ледзь трымаліся на нагах. Гэта ж не жартачкі – пяць сутак адпакутваць на дзяржаўнай граніцы ў Брэсце, дзе скапілася 280 тураўтобусаў (з іх кожны другі – віцебскі) і больш як на чатырнаццаць кіламетраў расцягнулася чарга прыватных аўтатурыстаў. Сёлетні ажыятаж з бізнес-паездкамі ў Польшчу дасягнуў апагея. З красавіка па жнівень у суседняй краіне пабываў 7361 віцябчанін! Ды не проста так, а з напакаванымі, не падняць, сумкамі і рукзакамі, напіханымі рознымі таварамі з нашых паўпустых магазінаў».

***

«Да Сімферопаля без перасадак можна даехаць цяпер палачанам і жыхарам раёна. Гэтую зручнасць забяспечыць ім цягнік Полацк – Сімферопаль, які першы раз адправіцца ў шлях 10 кастрычніка ў 8 гадзін 26 мінут».

Ноябрь

«Магазін №56 Полацкага гархарчгандлю. Адсюль неслі каўбасу. Не паспелі мы ўвайсці, як прадаўшчыца паведаміла: няма больш, закончылася. Масла няма таксама. У падсобцы, натуральна, знайшлося і тое, і другое.

– Маем права сабе пакінуць…

– Маеце, – далікатна тлумачыць супрацоўнік ГАУС. – Але на кожнага не больш, чым адпускалі пакупніку. Заплаціце грошы, прабіце чэкі. Дарэчы, дзе яны?

Чэкаў на два дзясяткі батонаў каўбасы, зразумела, не знайшлося. А на 24 скрынкі сметанковага масла іх і патрабаваць было наіўна. І вось каўбасу з маслам вынеслі на прылаўкі. Дзясятак жанчын-пакупніц у гэты вечар былі ашчасліўлены».

Декабрь

«В Поставах местные власти утвердили новую «раскладку» выдачи спиртного на всевозможные торжества. Введен «сухой» закон для юбиляров, не положено горячительное и в случае рождения ребенка. Зато женихам и невестам разных рангов – наливай не хочу. На обычную свадьбу можно получать по специальному разрешению сто бутылок водки и десять – шампанского. Золотой и серебряный супружеские юбилеи можно отметить под десять бутылок водки и три – шампанского. А вот на поминки здесь разрешено, независимо от обстоятельств, выделять по двадцать поллитровок «белой».

***

«Стойко, а где и совсем геройски держится коллектив производственного объединения «Витязь» в нынешних непростых условиях. Но это сегодня, а как жить завтра в рынке? За счет чего увеличить зарплату? Где взять деньги? Вопросов много, но есть и предложения. Так, в некоторых трудовых коллективах многотысячного объединения прозвучала мысль о ликвидации фонда соцкультразвития, а освободившиеся миллионы разделить поровну между работниками. Естественно, при такой дележке следует забыть о почти символической плате за санаторные и туристические путевки, за содержание детей в дошкольных учреждениях. Нуждающимся в жилье предстоит выкладывать «кровные» капиталы, чтобы построить себе квартиру».

Фото из архива «ВВ».